1. Werking van de voucher

Los van haar verschillende gedaanten kan de werking van de voucher als volgt worden samengevat: in hoofde van de consument is de voucher een waardepapier dat op een later moment kan ingeruild worden voor een welbepaalde prestatie, zijnde het ontvangen van een goed of dienst. De gebruiker van de voucher behoudt daarbij een zekere vrijheid.

Noch de prestatie, noch de partij die deze prestatie zal verrichten dienen volledig vast te staan op het moment van ontvangst van de voucher. Haar werking laat bijvoorbeeld toe dat u op 24 december een cadeaubon ‘Avontuur & Natuur’ koopt voor iemand en deze persoon op 17 juni beslist om de bon toch maar niet in te ruilen voor de ballonvaart boven Zeeland, maar voor de kajakvaart op de Lesse.

De voucher wordt in de markt gezet als een manier om onze levens te vereenvoudigen. Achter haar eenvoudige voorstelling schuilt echter vaak een geheel van handelingen, verricht door verschillende tussenkomende partijen, die al dan niet onderworpen zijn aan btw.

2. Omschrijving in het kader van btw

De recente tussenkomst van de wetgever en Btw-administratie betreft de eerste tussenkomst die de voucher op een algemene wijze benadert. In het verleden werden reeds standpunten ingenomen met betrekking tot andere betaalinstrumenten zoals bijvoorbeeld telefoonkaarten of toegangskaarten. Deze bestaande regelingen worden niet gewijzigd door de voucherregeling.

2.1. Algemene btw-omschrijving voucher

Het Btw-wetboek omschrijft in artikel 1, § 15, 1° de voucher als ‘een instrument ten aanzien waarvan de verplichting bestaat dat instrument als tegenprestatie of gedeeltelijke tegenprestatie voor leveringen van goederen of diensten te aanvaarden en waarbij de te verrichten leveringen van goederen of diensten, of de identiteit van de potentiële verrichters ervan, vermeld staan op het instrument zelf of in de bijhorende documentatie, inclusief de voorwaarden voor het gebruik van het instrument’ .

Anders dan te vertrekken met een omschrijving van de werking van de voucher vertrekt het Btw-wetboek met een omschrijving van de voorwaarden die gelden om de werking van de voucher mogelijk te maken. Volgende elementen zijn daarbij essentieel:

• er bestaat de verplichting om de voucher te aanvaarden als gehele of gedeeltelijke tegenprestatie voor goederenleveringen of diensten;
• op de voucher zelf of op de bijbehorende documentatie wordt minstens een van de volgende gegevens vermeld:

– de goederenlevering of diensten waartegen de voucher kan ingeruild worden;

– de identiteit van de potentiële verrichters van de ruilprestatie.

Op basis van de btw-omschrijving is het duidelijk dat de voucher kan onderscheiden worden van betaalkaarten (VISA, Mastercard). De fiscus geeft daarnaast een overzicht van andere instrumenten die volgens haar eveneens te onderscheiden zijn van de voucher. Kunnen niet worden beschouwd als voucher in het licht van btw: spaarkaarten, kortingsbonnen, prepaid betaalkaarten en prepaid telefoonkaarten, bonnen die recht geven op een gratis product uitgegeven ter promotie van een nieuw product (overzicht in Bijlage Circulaire 2018/C/127).

Tot slot valt op dat de fysieke verschijningsvorm van de voucher niet wordt beperkt. Zij kan bijvoorbeeld bestaan op papier (cadeaubox), op digitale wijze (cadeaubon ontvangen per e-mail). Zij kan de vorm aannemen van een armband (festivalbandje met RFID-chip) of een betaalkaart (maaltijdcheques, ecocheques).

2.2. Onderscheid vouchers

Voucher voor enkelvoudig gebruik (Single Purpose Voucher)

De bewoording ‘enkelvoudig gebruik’ is mogelijk misleidend. Zij wekt de indruk dat deze vouchers enkel voor een specifiek type van handelingen kunnen ingeruild worden. Dat is in het licht van de nieuwe regeling niet langer correct. Eigenlijk refereert het enkelvoudig karakter naar het feit dat het inruilen van de vouchers zal uitmonden in handelingen met eenzelfde vooraf te determineren btw-behandeling. Meer in het bijzonder is het voor deze handelingen op moment van uitgifte van de voucher duidelijk:

• waar de handeling voor btw steeds zal gelokaliseerd worden (in welke lidstaat de handeling voor btw gelokaliseerd wordt conform de btw-plaatsbepalingsregels);
• welk btw-bedrag bij het verrichten van de op de voucher vermelde prestatie zal verschuldigd zijn. Om dit bedrag te kennen moet er duidelijkheid bestaan omtrent:

• de toepassing van een mogelijke btw-vrijstelling; of
• de maatstaf van heffing en het toepasselijke btw-tarief (wanneer de toepassing van een vrijstelling is uitgesloten).

Volgende voorbeelden illustreren de nuance die bestaat bij de invulling van het begrip enkelvoudig gebruik:

• een voucher die in België kan ingeruild worden voor een bezoek aan een pretpark of dierentuin betreft een voucher voor enkelvoudig gebruik. De verschillende handelingen (verlenen van toegang tot pretpark of dierentuin) zullen steeds aan het 6%-tarief worden onderworpen. Deze kennis is beschikbaar op moment van uitgifte;
• een voucher die kan ingeruild worden voor een bezoek aan een zoo in Nederland of in België is geen voucher voor enkelvoudig gebruik. Op moment van uitgifte is het niet mogelijk om reeds zeker te zijn van de btw-behandeling van de onderliggende prestatie. De gebruiker kan kiezen voor een bezoek aan een zoo in Nederland of in België. De btw-behandeling van dergelijke bezoeken verschilt, al was het maar omdat het bezoek in het eerste geval onderworpen is aan Nederlandse btw en in het tweede geval aan Belgische btw.

Voucher voor meervoudig gebruik (Multi Purpose Voucher)

Dit betreffen de vouchers die geen vouchers voor enkelvoudig gebruik zijn. Voor deze vouchers is het op het moment van uitgifte nog niet duidelijk wat de btw-behandeling is van de onderliggende prestatie. Dat zal afhangen van de prestatie waartegen de bon zal worden ingeruild. In het bovenvermelde voorbeeld van het bezoek aan de zoo is het op moment van uitgifte van de voucher nog niet duidelijk waar de uiteindelijke handeling voor btw zal gelokaliseerd worden.

3. De levenscyclus van de voucher

De werking van de voucher gaat vaak gepaard met verschillende overdrachten. Hierbij geven we een overzicht van de verschillende transacties die kunnen bestaan in de levenscyclus van de voucher:

1) Het uitgeven van de voucher: dit betreft het in het leven roepen van de voucher en de daarmee gepaard gaande initiële overdracht van de voucher.

Vaak is de uitgever van de voucher ook de ondernemer die de ruilprestatie verricht. Dat hoeft niet steeds zo te zijn, de uitgever van de voucher kan een andere partij zijn dan de ondernemer die de ruilprestatie zal verrichten. Een vzw die zich richt tot kansarme gezinnen geeft een solidaire voucher uit, die tijdens de eindejaarsperiode in enkele deelnemende winkels kan ingeruild worden voor een gezelschapsspel. De voucher wordt aangekocht door een sympathisant die deze voucher schenkt aan een behoeftig gezin. De levering van het gezelschapsspel gebeurt in deze situatie niet door de uitgever van de voucher. Deze situatie wordt expliciet vermeld omdat zij gepaard gaat met een bijzondere behandeling die verder wordt toegelicht.

2) De latere overdracht van de voucher: dit betreft de overdracht of betreffen de overdrachten die mogelijk volgen na de uitgifte/initiële overdracht van de voucher. Deze overdrachten impliceren de tussenkomst van andere partijen. Met betrekking tot deze tussenkomende partijen kunnen volgende partijen worden onderscheiden:

• de belastingplichtige overdrager die de voucher verder zal overdragen in eigen naam en voor eigen rekening;
• de belastingplichtige overdrager die de voucher distribueert in naam van en voor rekening van een andere partij (bv. boekhandel ‘verkoopt’ cadeaubonnen in opdracht van de uitgever). Deze distributeur verleent een btw-belaste distributiedienst. De btw-behandeling van deze distributiedienst maakt niet het voorwerp uit van de voucherregeling;
• een particulier (niet-belastingplichtige) die de voucher overdraagt. De overdracht, zelfs tegen betaling, van een voucher door een particulier wordt niet aangemerkt als een btw-handeling.

3) De inwisseling van de voucher: dit betreft de ruil van de voucher tegen ontvangst van het gekozen goed of de gekozen dienst.

4. Btw-behandeling vouchers

4.1. Btw-heffing bij voucher voor meervoudig gebruik

Bij een voucher voor meervoudig gebruik wordt de btw maar verschuldigd op het moment dat de voucher wordt ingewisseld door de consument. Men zou kunnen stellen dat er een belasting is in de eindfase. Daarvoor, dat wil zeggen op het moment van de uitgifte van de voucher en op het moment van een mogelijke overdracht van de voucher, is er geen sprake van een belasting. De mogelijke distributiedienst die door een tussenpersoon wordt verleend blijft echter steeds onderworpen aan btw. Daarmee wordt de vergoeding bedoeld die de tussenpersoon krijgt voor de tussenkomst.

4.2. Btw-heffing bij voucher voor enkelvoudig gebruik

In het kader van de voucher voor enkelvoudig gebruik bestaat voor btw een gespiegelde situatie. De feitelijke verrichting van de prestatie die gebeurt tegen inwisseling van een voucher voor enkelvoudig gebruik wordt niet onderworpen aan btw. In de voorgaande fases is daarentegen wel sprake van een of meerdere btw-handelingen. Elke overdracht van een voucher voor enkelvoudig gebruik wordt immers beschouwd als de levering van het goed of de verrichting van de dienst waarop de voucher betrekking heeft.

Uitgifte van de voucher

De uitgifte van de voucher betreft de initiële overdracht van de voucher en is net als alle overdrachten van vouchers voor enkelvoudig gebruik steeds onderworpen aan btw. De uitgever is over de verkoop van de voucher btw verschuldigd alsof de goederen en diensten waarop de voucher betrekking hebben op dat moment worden geleverd.

In het meest eenvoudige voucherscenario is er sprake van twee partijen: de uitgever van de voucher die tevens de ondernemer is die de ruilprestatie verricht enerzijds en de consument anderzijds. De ondernemer die de prestatie feitelijk verricht, draagt de voucher over aan de consument. Deze overdracht is een btw-handeling. Wanneer de voucher wordt ingeruild is er geen sprake van een btw-handeling (bv. instelling met twee dierenparken in België geeft vouchers uit. De overdracht van de voucher aan de consument is onderworpen aan btw. Op het moment dat de voucher wordt geruild aan de kassa van een van de parken is er geen sprake van een btw-handeling).

De overdracht van de voucher

Opnieuw herhalen we dat de overdracht van de voucher voor enkelvoudig gebruik onderworpen is aan btw. Dat betekent dat de overdrager die in eigen naam en voor eigen rekening handelt over de verkoop van de voucher btw verschuldigd is alsof de goederen en diensten waarop de voucher betrekking heeft op dat moment (opnieuw) worden geleverd.

De overdracht van de voucher is echter niet onderworpen aan btw wanneer zij gebeurt door een distributeur die de voucher overdraagt in naam en voor rekening van een andere partij. De distributeur komt tussen bij de verkoop (bv. de bons liggen in zijn winkel), maar verkoopt de vouchers niet zelf in eigen naam. Dat betekent echter niet dat deze overdracht geen btw-gevolgen heeft. De btw-gevolgen situeren zich niet tussen de distributeur en de overnemer, maar tussen de distributeur en de partij in wiens naam en voor wiens rekening de overdracht gebeurde. De distributeur wordt geacht aan deze partij een distributiedienst te verrichten. Op de vergoeding die hij daarvoor ontvangt (vaak een commissie op de verkoop) moet hij btw afdragen. Hij moet hier ook een factuur voor opmaken. De voucher voor enkelvoudig gebruik wordt in die gevallen rechtstreeks overgedragen door zijn opdrachtgever aan een volgende distributeur die handelt in eigen naam of aan de consument.

Indien een niet-belastingplichtige een voucher overdraagt, is er zoals vermeld evenmin sprake van een btw-handeling.

De inwisseling van de voucher

Bij de inwisseling van de voucher voor enkelvoudig gebruik is er geen sprake meer van enige btw die moet worden betaald. De verkoop vindt plaats buiten btw-toepassingsgebied. Voormelde doet natuurlijk geen afbreuk aan het feit dat er wel btw zal verschuldigd zijn wanneer de consument een bedrag moet bijbetalen omdat de prestatie een hogere waarde heeft dan de waarde van de voucher of het nog te besteden saldo op de voucher. Op deze bijbetaling is de partij die de bijbetaling ontvangt btw verschuldigd.

Het inwisselen van de voucher voor enkelvoudig gebruik kent tot slot nog een laatste bijzonderheid. Zoals aangegeven dient de identiteit van de uitgever niet noodzakelijk samen te vallen met de identiteit van de ondernemer die de ruilprestatie zal verrichten. Als een voucher voor enkelvoudig gebruik wordt uitgegeven door een persoon die niet de leverancier is van de ruilprestatie waarvoor de voucher wordt uitgereikt, zal de leverancier geacht worden de ruilprestatie te leveren aan de uitgever van de voucher en dit op het moment dat de voucher wordt ingewisseld. De leverancier dient daarom, op het moment dat de consument de voucher inwisselt, een factuur uit te reiken aan de uitgever van de voucher alsof hij de prestatie verricht aan de uitgever van de voucher.

5. De vervallen voucher

Uit het leven gegrepen: een bon wordt niet ingeruild vóór de vervaldatum. De btw-regels vertonen in deze situatie een opvallend laisser-fairekarakter.

De btw die reeds verschuldigd was, zal door het vervallen van de voucher niet worden teruggestort. Dit betreft de situatie wanneer een voucher voor enkelvoudig gebruik vervalt. Over deze voucher werd de btw reeds verschuldigd op het moment van uitgifte. Deze btw wordt bij verval van de voucher niet teruggestort, tenzij de voucher wordt teruggenomen en terugbetaald.

De btw die nog niet verschuldigd was, zal door het vervallen van de voucher niet opeisbaar worden. Dit betreft de situatie wanneer een voucher voor meervoudig gebruik vervalt. Over deze voucher is vóór het moment van inruilen nooit btw opeisbaar geworden. Het vervallen van de voucher verandert daar niets aan. Wanneer men erop rekent dat een deel van de vouchers niet wordt ingeruild is het dus interessanter om een voucher voor meervoudig gebruik uit te reiken.

6. Conclusie

De voucher vereenvoudigt dan wel het leven van de consument, voor de belastingplichtigen die de werking van de voucher mogelijk maken, vergt de voucher enige btw-reflectie. In de opmaak van de voucher en met name de keuze van de ruilprestaties schuilt voor btw mogelijk een wereld van verschil.

Bron: Hans Ramaekers, adviseur btw